Olsztyn w PRL-u 1945-1990 Drukuj

Rok 1945 był wielką hekatombą Prus Wschodnich. W kilka tygodni zniszczono kilkusetletnie dorobki wielu miast, do tego sowiecką stała się część północna prowincji. Tereny południowe z Olsztynem przypadły Polsce. Wyludnione miasta zaczęła zasiedlać ludność polska wygnana z Kresów Wschodnich. Do Olsztyna trafili przede wszystkim Wilnianie oraz przesiedleńcy z Grodzieńszczyzny i Wołynia. Przyjechało też sporo warszawiaków, opuszczających zrównaną z ziemią stolicę. Kresowiacy przywieźli ze sobą nieznany dotąd w Olsztynie kult Matki Boskiej Ostrobramskiej oraz prawosławie i grekokatolicyzm. Pozostała przy życiu ludność niemiecka była systematycznie wywożona, Warmiaków i Mazurów zmuszano do określenia swojej przynależności narodowej.

Odgruzowanie miasta i odbudowa staromiejskiej zabudowy trwała do 1959 r. Stopniowo uruchamiano przedwojenne zakłady, odbudowano dworzec główny. Już 30 kwietnia 1946 r. ruszyły tramwaje a w grudniu trolejbusy, z nowych instytucji powołano do życia w 1950 r. Wyższą Szkołę Rolniczą, która zagospodarowała poszpitalny kompleks w Kortowie. Pierwszymi wydziałami były zootechniczny, rolny, mleczarski i rybacki. Środowisko studenckie było sprawcą zorganizowania 30 października 1956 r. wielkiej manifestacji solidarności z narodem węgierskim, który przeżywał wtedy sowiecką interwencję w obronie władzy ludowej. Do maszerujących z Kortowa studentów dołączały się tysiące olsztynian. Manifestacja dotarła do Pl. Armii Czerwonej (Pl. Bema). Urządzono zbiórkę pieniędzy dla Węgrów, masowo oddawano krew. Pod wpływem tłumów Miejska Rada Narodowa przemianowała nazwę placu na Pl. Powstańców Węgierskich. Po ostygnięciu emocji kilka miesięcy później dla wspomnianego placu znaleziono wspólnego polsko-węgierskiego patrona ? generała Józefa Bema.

Biskupi warmińscy po II wojnie światowej przenieśli się na stałe do Olsztyna. Zgodnie z linią polityczną władz komunistycznych miano nie odnawiać organizacji kościelnej na tzw. Ziemiach Odzyskanych. Nie uznawano mianowanych przez episkopat nowych biskupów, aż do końca lat 70-tych odmawiano wydania zgody na budowę nowych kościołów, upaństwowiono w 1959 r. wszystkie cmentarze wyznaniowe. Ponieważ nie można było używać tytułu biskupa warmińskiego w 1956 r. prymas kardynał Stefan Wyszyński mianował ordynariusza diecezji ks. Tomasza Wilczyńskiego ?biskupem olsztyńskim?. Uroczysty ingres biskupa Wilczyńskiego do olsztyńskiej konkatedry odbył się w dniu 16 grudnia 1956 r. Unormowanie stosunków państwowo-kościelnych na Ziemiach Odzyskanych nastąpiło dopiero kilkanaście lat później. 28 czerwca 1972 r., ks. Józef Drzazga otrzymał tytuł biskupa warmińskiego a kościół Św. Jakuba podniesiony został do rangi konkatedry.

W rozrastającym się mieście komunikacja tramwajowa i trolejbusowa stopniowo zaczęła zawadzać. Problemem tamującym ruch była jednotorowość linii oraz pojedyncza linia trakcyjna. Wymuszało to przy mijaniu się postoje na mijankach i zatrzymywanie ruchu ulicznego celem przełożenia pałąków zasilających trolejbusy. Ostatecznie linie tramwajowe zlikwidowano 20 listopada 1965 r. Trolejbusy zniknęły z Olsztyna 31 lipca 1971 r.

W 1966 r. Olsztyn wreszcie wykroczył terytorialnie poza średniowieczne nadania otrzymane od kapituły warmińskiej przez Jana z Łajs. W granicach administracyjnych miasta znalazły się Track, Grądek, Dajtki, Posorty, Nagórki, Jaroty i część Likus. Pozostała część Likus wraz z Gutkowem, Redykajnami i Łupstychem została włączona do Olsztyna w 1987 r.

Wielką inwestycją w dziedzinie przemysłu było otwarcie 28 października 1967 r. Olsztyńskich Zakładów Opon Samochodowych. Uroczystego otwarcia dokonał I Sekretarz KC PZPR tow. Wiesław Gomułka. W związku z jego przejazdem usunięto z ul. Warszawskiej krzyż ? pamiątkę XIX-wiecznej epidemii cholery, który przeniesiono w pobliże Kaplicy Jerozolimskiej. Trzy lata później uruchomiono Olsztyńskie Zakłady Graficzne.

Latem 1967 r. Olsztyn stał się planem filmowym. Tysiące olsztynian podpatrywało krę cenie serialu ?Stawka większa niż życie? w reżyserii Andrzeja Konica i Janusza Morgensterna. Olsztyn grał na planie miasteczko o nazwie Bischofsfelde oraz uzdrowisko Lisek-Zdrój. Olsztyńskie sceny trafiły do odcinków: ?Oblężenie?, ?Spotkanie?, ?Wiem, kim jesteś?, ?Podwójny nelson? i ?Wielka wsypa?.

Kolejną dużą inwestycję przyniósł jubileusz 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika w 1973 r. W Olsztynie wybudowano Planetarium Lotów Kosmicznych, które z miejsca stało się atrakcją turystyczną miasta. W 1979 r. do placówki tej dołączyło Obserwatorium Astronomiczne, które zlokalizowano w nieczynnej wieży wodociągowej na Wzgórzu Św. Andrzeja.

10 września 1978 r. odbyły się Centralne Dożynki, których gospodarzem był I KC PZPR Edward Gierek. Wiosną i latem tego roku doszło do bardzo dużych zmian w Olsztynie. Całkowicie przebudowano okolice przedwojennego Targu Końskiego, likwidując starą zabudowę, Wytyczono nową ulicę, której patronem został Alojzy Śliwa, przebudowano i zmodernizowano ulice Zwycięstwa (Piłsudskiego), Towarową i Pstrowskiego. Zmieniono bieg koryta Łyny i przerzucono przez nią Most Mariacki. Zbudowano stadion OKS ?OZOS-Stomil? oraz halę widowiskowo-Sportową ?Urania?. Podczas prac chciano wyburzyć XIX-wieczną Willę Beyera, uratowaną dzięki protestom środowisk artystycznych a przede wszystkim prof. Wiktora Zina.

Drugim od czasu odnowienia ciągłości biskupów warmińskich biskupem Warmii w 1972 r. został kardynał Józef Glemp. Objął on tron warmiński w 1979 r. Po śmierci ?Prymasa Tysiąclecia?, kardynała Stefana Wyszyńskiego w latach 1981-2009 był prymasem Polski. W Olsztynie w 1980 r. zorganizował jubileusz 600-lecia olsztyńskiej fary. Udało mu się sprowadzić z Gniezna szczątki Św. Wojciecha, które w relikwiarzu są wystawione w olsztyńskiej świątyni.

Czarną kartą w PRL-owskiej historii Olsztyna było zamordowanie przez milicjantów w 1985 r. studenta Marcina Antonowicza. W rocznicę męczeńskiej śmierci ks. Jerzego Popiełuszki 19 października 1985 r. Antonowicz został zatrzymany przez patrol milicji i wylegitymowany. Podczas zatrzymania okazał legitymację studencką z Gdańska. Został wtrącony do samochodu, skatowany i nieprzytomny wyrzucony na ulicy Kaliningradzkiej (Dworcowa). Zmarł w wyniku obrażeń 2 listopada 1985 r. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją olsztyńskiej młodzieży.

24 czerwca 1989 r. w Olsztynie rozegrano finał Pucharu Polski w piłce nożnej. Na stadionie Stomilu Legia Warszawa pokonała Jagiellonię Białystok 5:2.