Przed założeniem Olsztyna Drukuj

Najstarsze ślady człowieka na terenie Olsztyna pochodzą z epoki mezolitu i datowane są na VIII tysiąclecie p.n.e. Pierwszymi ludźmi byli myśliwi polujący na renifery. Najstarszym znaleziskiem jest tzw. ?berło? z poroża łosia polarnego, znalezione w 1938 r. w Kortowie. Również w okresie neolitu (4, 5 tys. ? 1, 5 tys. lat p.n.e.) ziemie te były zamieszkane przez pradawnych ludzi, którzy jednak posiedli znajomość uprawy ziemi. Reliktem tego osadnictwa jest osada położona na wzgórzu pomiędzy Jarotami a Kortowem. W epoce brązu (do VII w. p.n.e.) zamieszkałe było wzgórze nad Łyną w obrębie dzisiejszej ul. Grabowskiego. Do przełomu er osadnictwo miało miejsce także w Dajtkach, Jarotach, Redykajnach, Brzezinach, Pozortach i Likusach. Osadę z V-VII w. odkryto przy Al. Sikorskiego. Ponadto grodziska wzmiankowane są nad Ukielem, w Tracku oraz w Sądytach, gdzie zlokalizowano osadę otwartą i grodzisko ? refugium i odnaleziono ślady osadnictwa sięgające aż do XIII w. W Kortowie zaś zostało zlokalizowane cmentarzysko gockie.

 

Tereny, na których założono Olsztyn zostały podbite przez Krzyżaków w XIII w. Zgodnie z ustanowionym 4 lipca 1243 r. w Anagni podziałem kościelnym Prus została ustanowiona diecezja warmińska. Dodatkowo biskup otrzymał władzę świecką na 1/3 terytorium swojej diecezji tzw. dominium biskupim. W 1260 r. powołano warmińską kapitułę katedralną, która obierała każdorazowo nowego biskupa Warmii. Analogicznie do otrzymanego od Krzyżaków uposażenia, kapituła na własność w 1288 r. wykroiła sobie 1/3 ziem z dominium biskupiego. Na własności kapituły złożyły się komornictwa fromborskie, melzackie (pieniężnieńskie) oraz olsztyńskie. Akcja osadnicza postępowała z północy na południe. Na przełomie 1346/47 r. kapituła została właścicielką okolic Olsztyna. W tym czasie rozpoczęto wznoszenie kapitulnego zamku a Jan z Łajs otrzymał zadanie założenia miasta.

 

Pierwsza strażnica drewniano-ziemna, zbudowana przez wójta warmińskiego Henryka von Lutera, stanęła w zakolu Łyny, celem ochrony przed napadami litewskimi a w tradycji została przypisana pod 1334 r., na które to datowanie brak jednak potwierdzenia źródłowego. W maju 1348 r. na zamku w Bartążku władze kapituły podjęły decyzję o zagospodarowaniu południowej Warmii. Po raz pierwszy Olsztyn jeszcze bez nazwy, jako ?nova civitas? został wymieniony został w akcie lokacyjnym wsi Kieźliny, wystawionym przez kapitułę 31 grudnia 1348 r. Przywilej lokacyjny wystawiono we Fromborku, 31 października 1353 r., miasto otrzymało nazwę Allenstein.