W państwie krzyżackim 1353-1466 Drukuj

 

 

Główna oś miasta, łącząca Bramę Górną i Dolną, była dawnym traktem komunikacyjnym, przy niej zaplanowano przebieg wschodniej pierzei Rynku. Prostokątny rynek wytyczono za pomocą siatki siedmioprętowej (1 pręt = 4, 59 m). Długość pierzei wschodniej i zachodniej określono na 3 miary siedmioprętowe, zaś północnej i południowej na 2 miary. Z każdego rogu rynku zaprojektowano po dwie uliczki, odchodzące pod kątem prostym. W południowej części rynku stanął ratusz, przeciwlegle wzniesiono browar. W centralnej części pierzei wschodniej wzniesiono pierwszy murowany dom na parceli należącej do burmistrza.

 

Od zachodu fortyfikacje Olsztyna uzupełniały obwarowania zamkowe. Do końca XIV w. ukończono pierwsze skrzydło zamkowe. Zamek olsztyński od 1398 r. był siedzibą kanonika-administratora dóbr kapitulnych. Administratorzy byli mianowani przez kapitułę spośród kanoników katedralnych. W ich gestii było dopilnowanie porządku gospodarczego w komornictwach olsztyńskim i melzackim (pieniężnieńskim). Urząd administratora zniesiono w 1772 r.

 

Szybko rozrastające się miasto, aktem z 4 maja 1378 r. rozszerzono w kierunku północno-wschodnim. Dodatkowo Olsztyn otrzymał 4, 5 łana gruntów ogrodowych w Kortowie i 60 łanów sosnowego boru, położonego na południowy-wschód od Rusi. Po poszerzeniu miasta ustalił się ostateczny przebieg ciągu murów obronnych. U schyłku XIV w. wzniesiona została Brama Górna, obok niej do miasta prowadziły jeszcze bramy Dolna i Młyńska oraz Furta Wodna, zlokalizowana w południowo-wschodnim narożu umocnień. Ciąg murów miejskich wzmocniono 12 basztami. Przed bramami usytuowanymi na głównym ciągu komunikacyjnym wyrosły przedmieścia Górne i Dolne. Do końca XIV w. wzniesiono korpus kościoła farnego i dolną część jego wieży. Opodal Bramy Dolnej zbudowano szpital i kościół Św. Ducha. Na Górnym Przedmieściu wzniesiono kościółek Św. Krzyża i kaplicę Św. Jana Nepomucena. Na Dolnym Przedmieściu zbudowano leprozorium Św. Jerzego. Zmarłych mieszczan chowano na cmentarzu przykościelnym położonym na terenie pomiędzy kościołem Św. Jakuba a zapleczem wschodniej pierzei Rynku (dziś ul. Piastowska). Cmentarzyki funkcjonowały także na obu przedmieściach.

 

Miasto pozostawało w gestii Jana z Łajs, który otrzymał dziedziczne sołectwo za założenie Olsztyna. Sam piastował funkcję sołtysa co najmniej przez 35 lat. Jego sołectwo podlegało wykupowi lub przechodziło na Radę Miasta wskutek bezpotomnej śmierci sołtysa. Okoliczności przejęcia władzy przez magistrat w Olsztynie pozostają nieznane, pierwszy raz Rada Miasta jest wymieniona w 1404 r.

 

Średniowieczny zamek kapitulny składał się z dwóch skrzydeł ustawionych równolegle, połączonych murami kurtynowymi, zamykającymi czworoboczny dziedziniec. W kurtynie wschodniej od strony miasta wzniesiona została brama wjazdowa na dziedziniec. Czterokondygnacyjne, w części podpiwniczone skrzydło północne ukończono u schyłku XIV w. Mieściło na piętrze pomieszczenia reprezentacyjne zamku: komnatę kanonika-administratora, refektarz i przesklepioną gwiaździście kaplicę zamkową. Górne kondygnacje zajmował spichlerz, w przyziemiu zaś urządzono zbrojownię, prochownię, spiżarnię i skład opału, mieszkali tam również kowal i szafarz. W piwnicach przechowywano żywność i uzbrojenie. Pięciokondygnacyjne skrzydło południowe w całości służyło jako spichlerz, jego przyziemie mieściło kuchnię, piekarnię i browar. W skrzydle południowym zamieszkiwał burgrabia zamkowy. W południowo-zachodnim narożniku zamku wzniesiono wieżę obronną z lochem. Od zewnętrznej strony zamontowano drewniane hurdycje obronne. Dookoła zamku wzniesiono pierścień murów obronnych wzmocniony basztami. Na międzymurzu wzniesiono wartownię przy moście, budynek mieszkalny załogi zamkowej i budynki gospodarcze.

 

Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim (1409-11) ominęła Olsztyn. 22 lipca 1410 r. administrator olsztyński poddał zamek królowi polskiemu Władysławowi Jagielle. Król przekazał Olsztyn w zarząd księciu Januszowi Mazowieckiemu. Po odstąpieniu od oblężenia Malborka i wycofaniu się wojsk polskich Olsztyn powrócił pod zwierzchność krzyżacką. Jednakże już podczas wojny głodowej w sierpniu 1414 r. Jagiełło wydał Olsztyn na rabunek dla swoich żołnierzy. Pozostałością z tej wojny jest skarb 638 krzyżackich monet ukrytych przez jednego z mieszczan olsztyńskich, obecnie eksponowany w Muzeum w ?Gazecie?. Władysław Jagiełło był pierwszym z zaledwie dwóch polskich królów, którzy byli w Olsztynie.

 

W 1440 r. Olsztyn przystąpił do Związku Pruskiego, zrzeszającego miasta pod panowaniem krzyżackim. 4 lutego 1454 r. Związek wypowiedział posłuszeństwo Zakonowi i oddał się w opiekę królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi, który wystawił akt inkorporacji Prus. Tak rozpoczęła się wojna trzynastoletnia (1454-66). 6 lutego 1454 r. mieszczanie olsztyńscy wtargnęli na zamek, zmuszając kanonika-administratora do wydania kluczy. Zniszczono most zamkowy, jedyną łączność z zamkiem utrzymywano przez miasto. Krzyżacy od początku starali się przekonać olsztynian, aby odstąpili od przewrotu. Komtur elbląski Henryk Reuss von Plauen zagroził nawet krwawym uśmierzeniem buntu. Pod wpływem zwycięstwa Krzyżaków w bitwie pod Chojnicami mieszczanie olsztyńscy rozpoczęli rozmowy z komturem ostródzkim Wilhelmem von Eppingenem. Negocjacje zakończyły się zdradą kanoników i wpuszczeniem w lipcu 1455 r. krzyżackiego oddziału komtura grudziądzkiego Wilhelm von Helfensteina do zamku a do miasta zaciężnych Georga von Schliebena. Na wieść o zdradzie Olsztyna gubernator Prus Ścibor Bażyński spalił fromborską siedzibę kapituły. Wkrótce Krzyżacy rozpuścili fałszywą pogłoskę o zbliżających się Polakach a przestraszeni kanonicy dla pewniejszej obrony zamku zgodzili się wpuścić Schliebena na zamek. Ten zaś zaraz po wejściu uwięził kanoników a następnie wypuszczał ich po jednym co kilka dni. Przepędzeni z Olsztyna kanonicy schronili się w Królewcu i wysłali skargę do wielkiego mistrza i papieża. Schlieben, mimo dwukrotnej klątwy utrzymał się na zamku olsztyńskim aż do 2 stycznia 1461 r., kiedy to opuścił Olsztyn na mocy porozumienia z Krzyżakami, zawartego jeszcze w 1458 r. W obliczu dalszego rabowania Warmii przez braci zakonnych m. in. z Morąga, Miłomłyna, Ostródy, Olsztynka biskup warmiński Paweł Legendorf przeszedł na stronę króla polskiego. Załoga krzyżacka została wyproszona z zamku i od końca 1463 r. w Olsztynie stacjonowały załogi polsko-czeskie z Nidzicy i Pasymia. II pokój toruński w 1466 r. przyniósł przejście Olsztyna wraz z całą Warmią pod panowanie polskie.